توزیع عادلانه فضای سبز همپای اجرای برنامه توسعه پنج‌ساله شهر

 اگرچه تهران به‌خاطر داشتن اقلیم کوهپایه‌ای نیازمند فضای بیشتر از اینهاست ولی به هرحال طبق آنچه در برنامه پنج‌ساله پیشین شهرداری پیش‌بینی شده بود سرانه فضای سبز تهران به 15مترمربع بسیار نزدیک شده و به‌واقع این دستاورد را می‌توان به‌وضوح در شهر دید. بر پایه گزارش طرح شده در صحن شورای شهر نیز سال گذشته 7میلیون اصله درخت ‌ در سطح شهر تهران کاشته شده است.

حال با توجه به کوهپایه‌ای بودن تهران و تعداد جمعیت ساکن و شناور این شهر شکی نیست که شهرداری باید میزان فضای سبز را توسعه بدهد. برای این موضوع نیز شهرداری وارد عمل شده و با احداث بوستان‌های فرامنطقه‌ای سعی دارد هم نیازهای اجتماعی، فرهنگی و تفریحی شهروندان را در چنین بوستان‌هایی مرتفع سازد و هم به سمت بهبود سرانه فضای سبز گام بردارد. تجربه نیز نشان داده که شهرداری در انجام چنین کاری با احداث بوستان ولایت و اراضی عباس‌آباد می‌تواند موفق عمل کند. علاوه بر همه اینها با برنامه‌ای که شهرداری برای خروج پادگان‌های نظامی از شهر درنظر گرفته چنانچه کاربری آنها پس از انتقال، به فضای سبز تغییر کند می‌توان به افزایش قابل توجه میزان فضای سبز تهران بسیار خوش‌بین بود. البته به گفته علی محمد مختاری، مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهر تهران مناطقی که بافت فشرده مسکونی دارند مثل مناطق 11، 7، 10و 17با کمبود سرانه فضای سبز روبه‌رو هستند که نسبت به خرید، تجمیع و یکپارچه‌سازی برخی ساختمان‌ها در این مناطق اقدام شده است.

در آخرین دیداری که اعضای شورای اسلامی شهر تهران و مدیران شهری ‌ با رهبر معظم انقلاب داشتند، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای هم به این نکته تأکید کردند که باید فضای سبز توسعه یابد و باغات و درخت‌های تهران به‌عنوان ثروت‌های ملی حفظ شوند. همین موضوع باعث شد تا بحث پیگیری افزایش سرانه فضای سبز در شورای شهر جدی‌تر شود.محمد حقانی، نایب‌رئیس کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران درخصوص تأکیدات رهبری بر این حوزه به همشهری اینطور توضیح می‌دهد که حضرت‌آیت‌الله خامنه‌ای فرمودند از 20سال قبل بر توسعه و حفظ فضای سبز شهر تأکید می‌شود و ما هم رویکردمان در برنامه دوم توسعه شهری بر مسائل محیط‌زیستی و حفظ باغات است. محمد حقانی از تشکیل کارگروهی برای پیگیری این مسائل خبر می‌دهد.

افزایش 12هزارهکتاری‌ کمربند سبز تهران

حقانی در پاسخ به این سؤال که بحث انتقال پادگان‌های نظامی تهران و تبدیل آنها به فضای سبز به کجا رسیده اینطور عنوان می‌کند که به‌هرحال یکی از راهکارها برای توسعه فضای سبز تهران استفاده از فضاهای باز و پادگان‌های نظامی است؛ مثل پادگان قلعه‌مرغی. این عضو شورای شهر پایتخت به بحث میزان توسعه فضای سبز شهر تهران در برنامه پنج‌ساله دوم شهرداری هم اشاره می‌کند؛ «در این برنامه پیش‌بینی کرده‌ایم که 12هزار هکتار به کمربند سبز شهر تهران اضافه کنیم. از طرف دیگر قرار شده تا سرانه فضای سبز داخلی شهر را از 15مترمربع به 17/4مترمربع افزایش دهیم؛ یعنی سرانه فضای سبز هر شهروند معادل 2/4مترمربع می‌شود که می‌تواند بسیار تأثیرگذار باشد.» پیش‌بینی دیگر حقانی برای توسعه فضای سبز به مناطق پرتراکم جنوبی و مرکزی تهران برمی‌گردد. وی معتقد است که باید حداقل سرانه هر فرد در این مناطق 6 مترمربع باشد که نیست اما پیش‌بینی می‌شود در طول برنامه 5 ساله دوم به حدود بین 4/5-3/5مترمربع برسد.

وجود ضعف‌های قانونی

محمدمهدی تندگویان، سخنگوی کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران اما اعتقاد دارد که بحث حفظ باغات در پایتخت از چند زاویه قابل بررسی است. وی که نماینده شورا در کمیسیون باغات نیز هست عنوان می‌کند که طی مدت اخیر این موضوع را به‌دقت دردست‌ بررسی دارد. به‌نظر این عضو شورای شهر تهران ضعف‌های قانونی و حقوقی زیادی در این حوزه وجود دارد و به‌همین‌ خاطر در بعضی قسمت‌ها به شهروندان اجحاف می‌شود.

البته آنطور که تندگویان می‌گوید در برخی مناطق اصلا فضای سبزی موجود نیست و شهرداری در این مناطق به‌ناچار زمینی را که سال‌ها بدون‌کاربری افتاده و دارای مالک مشخصی نیست به فضای سبز تبدیل می‌کند. همین موضوع ممکن است بعدها خودش معضلی را به‌وجود ‌آورد و باید این مسئله ساماندهی شود. نکته‌ای که تندگویان بیان می‌کند این است که قبل از اینکه در زمین بدون‌مالکی فضای سبز ایجاد شود شهرداری با پیگیری از طریق کمیسیون باغات موضوع تملک آن‌را مشخص کند تا بعدا مجبور به تغییر کاربری آن از فضای سبز به کاربری دیگری نشود. وی این مشکل را مربوط به چند وقت اخیر نمی‌داند ومی‌گوید: قدمت مشکل قانونی موجود به بیش از 30سال قبل بازمی‌گردد.

استفاده از نیروی تخصصی در جابه‌جایی درختان

بحث دیگری که تندگویان برای حفظ باغات و درختان شهری مطرح می‌کند به مشکلات علمی این حوزه در کل کشور مربوط می‌شود؛ «رشته‌های منابع طبیعی جزو رشته‌های مظلومی هستند. با وجود آنکه رهبر معظم انقلاب روی این موضوع خیلی تأکید می‌کنند اما متأسفانه به این رشته‌ها ارزش داده نمی‌شود. ما در بحث حفظ فضای سبز مشکل تخصصی‌بودن داریم. وقتی دستور جابه‌جایی درختی در ملکی داده می‌شود، متخصصان و ‌ تجهیزات لازم برای انجام این کار وجود ندارد. درحالی‌که در کشورهای دیگر درخت‌های چندهزار ساله جابه‌جا می‌شوند.» وی به همین‌خاطر عنوان می‌کند که باید شرکت‌های مادرتخصصی فضای سبز ایجاد شود تا چنانچه قرار است در پهنه‌های مختلف کار فضای سبز انجام شود از لحاظ گونه‌های مختلف گیاهی، جابه‌جایی گیاه‌ها، کاشت در فصول گوناگون و نگهداری گیاهان، کار علمی‌تر انجام شود. وی البته جابه‌جایی درختان برای اجرای پروژه بزرگراه طبقاتی صدر را یکی از موفق‌ترین نمونه‌های علمی این بخش بر‌شمرد که شهرداری آن‌را با کارشناسان مربوطه و تجهیزات روز دنیا انجام داد. این عضو شورای شهر پیشنهاد می‌کند که شرکت‌هایی‌ایجاد شوند تا به صورت ‌تخصصی امور فضای سبز خانه‌های مردم را انجام دهند؛ یعنی اگر کسی قرار است پروانه و نقشه ساخت بنایی را بدهد و در ملکش درختی موجود است، با کمک از آن شرکت برای حفظ آن درخت فکر و اقدام عملی درست انجام شود. به‌نظر تندگویان به جای اینکه مردم جریمه شوند که چرا درختی را قطع کرده‌اند، خدمات حفظ فضای سبز از طریق این شرکت‌ها به آنها ارائه و به ازای آن هزینه دریافت شود.

توزیع متوازن فضای سبز شهر

دیگر عضو کمیسیون عمران و شهرسازی شورای شهر تهران نیز اعتقاد دارد که فضای سبز تهران در سال‌های اخیر توسعه چشمگیری پیدا کرده است اما باید برای ایجاد فضای سبز روند عادلانه‌ای را در پیش گرفت. به زعم مهدی چمران نباید هدف این باشد که فقط سرانه فضای سبز را افزایش داد و باید این نکته را نیز درنظر گرفت که کدام مناطق و نواحی از نظر فضای سبز فقیر به‌حساب می‌آیند؛ «با تلاشی که شهرداری و سازمان پارک‌ها و فضای سبز تهران انجام داده سرانه فضای سبز به 13-12مترمربع افزایش یافته است اما نباید به‌گونه‌ای باشد که مثلا در یک‌منطقه پارک وسیع چندهکتاری داشته باشیم ولی در محله یا ناحیه‌ای اصلا پارک یا فضای سبز وجود نداشته باشد. از این نظر می‌توان به مناطق 9و 10تهران اشاره کرد که برخی نواحی آن کاملا از فضای سبز شهری محروم هستند.»

حفظ باغات کن

چمران یک‌موضوع مهم دیگر را حفظ باغات می‌داند چراکه بسیاری از باغات تهران اکنون مسکونی شده‌اند و به همین دلیل نفس شهر به شماره افتاده است. این عضو شورای شهر پایتخت با بیان اینکه تهران ‌زمانی باغشهر بوده و در قسمت‌های شمالی و حتی مرکزی آن باغ‌های بزرگ و معروفی مثل باغ «پسته‌بک» وجود داشته از مصوبه‌ای برای حفظ باغات باقیمانده شهر خبر می‌دهد. به گفته وی، قانون حفظ باغات و درختان به مجلس و مجمع تشخیص مصلحت نظام رفته و به همین‌خاطر چندی است که سختگیری‌های لازم در این زمینه صورت می‌گیرد. این عضو کمیسیون معماری و شهرسازی می‌گوید که هنوز هم در تهران باغات چندهزار متری خوبی داریم که در آنها درختان کهن و ارزشمندی وجود دارد. به عقیده وی باید شهرداری تشویق شود تا این باغات را خریداری کرده و از آنها به‌عنوان املاک عمومی و فضای سبز استفاده کند. وی در همین رابطه مثالی هم می‌زند: «4 باغ بزرگ در شمیران به همین منظور از طرف شهرداری خریداری شده است. باغات بزرگی هم در منطقه کن با وسعت حدود 500تا 600هکتار وجود دارد که شهرداری می‌تواند آنها را خریداری و به‌عنوان فضای سبز شهر آنها را حفظ کند».

چمران بحث را به سمت درختان کهنی که در برخی خانه‌ها وجود دارد می‌برد و از انتظارش می‌گوید: «اعضای شورای شهر انتظار دارند تا مردم درختان خانه‌های قدیمی و باغچه‌های کوچک خانه خود را حفظ کنند و به راحتی حاضر به قطع آنها نشوند.» وی البته از یک‌قانون در حال وضع صحبت می‌کند و آن این است که بناهایی که قرار است در باغی احداث شود کمتر فضای سبز را اشغال کند و سازنده مجبور شود به ارتفاع ساختمان بیفزاید. چمران به مصوبه روز اول بهمن شورای شهر هم اشاره کرده و ادامه می‌دهد: «در پی سیاست حفظ باغات و درختان تهران از شهرداری خواسته‌ایم تا سیاست‌های خود را ظرف مدت یک‌ماه به شورا ارائه دهد چراکه برخی از سیاست‌هایی که اکنون اجرا می‌شود کافی نیست».

چشم‌انداز کمی طرح‌های فضای سبز تهران در 5 سال آتی